Medrese u Konjicu

Kao i u mnogim bosanskohercegovačkim kasabama i u Konjicu su izgrađene prve medrese krajem XVI i početkom XVII stoljeća[1], kad su ove kasabe doživjele i svoj najveći razvoj u osmanskom periodu. Jedna od prvih medresa bila je medresa konjičkog dobrotvora Ibrahim-age, za kojeg dr. Ismet Kasumović u svom djelu „Školstvo i obrazovanje u bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske uprave“ tvrdi da je identičan Junuz-čaušu. Ukoliko je ovo tačno, onda su i današnja Čaršijska džamija i medresa pored nje sagrađene 1623. godine, a ako nije, onda ostaju dvije mogućnosti. Prva da je Junuz-čauš napravio džamiju i medresu ranije, a Ibrahim-aga oboje obnovio ili da je, možda, džamiju obnovio, a medresu napravio nanovo[2].

Na osnovu teksta Refika Hadžimehanovića[3], nalazimo sljedeće podatke o konjičkim medresama – onako kako ih je iznio ovaj autor:

–   jedna medresa je bila pokraj Mehmed-čauševe džamije u Gornjoj mahali uz koju je bila i derviška tekija. Godine 1881. ukinuta je medresa kod Tekijske džamije[4];

–   druga medresa se nalazila u blizini Junuz-čauševe džamije u Čaršiji, a ispod same Glavice i ona (njena zgrada) i danas postoji. Ovo je uglavnom i bila glavna medresa u Konjicu, koju su pohađali mahom mještani, iz grada i okoline, a kasnije i iz drugih mjesta Hercegovine. Ova medresa je pred Drugi svjetski rat bila i jedina medresa u cijeloj Hercegovini. Svakako da je zgrada bila dotrajala, pa Mujaga Proho, da bi učinio neki hajrat, obnovi ovu medresu 1860. godine, koja se prozva po njegovom ocu Junuz-agi – Medresa Junuz-age Prohe.

Ova medresa je ponovo doživjela temeljitu adaptaciju 1935. godine. Ovdje ćemo ukratko navesti kako je ona izgledala prije te adaptacije. Bila je kvadratnog oblika, zidana od kamena u krečnom malteru, s tim što se u sredini nalazio slobodan nenatkriven prostor (popločana avlija). Krov je na sve četiri strane bio na dvije vode i pokriven pločom. Prozori su bili dosta mali. Bilo je nekoliko soba među kojima jedna poveća, koja je služila kao učionica, i jedna, nešto manja, koja je služila kao dershana (predavaonica). Nastava se odvijala od kasne jeseni do ranog proljeća. U medresi se učio ahlak, akaid, učenje Kur’ana, tedžvid, tefsir, arapski i turski jezik.

Veličina zgrade je bila, po svemu sudeći, 14 x 11 metara, a visina oko tri metra. Poslije 1935. godine medresa je temeljito adap-tirana i prostorije prilagođene savremenom izgledu, pa je tako izmijenjen i krov i stavljen crijep. Ugrađeni su novi i veći prozori s krilima, izmijenjena sva vrata, podovi, a umjesto šišeta postavljen plafon. Medresa je tada reorganizovana i uvedeni su svjetovni predmeti: zemljopis, povijest, srpskohrvatski jezik, matematika, higijena i još neki drugi. Svake sedmice su dolazili profesori iz Sarajeva rahmetli Hazim Tulić i Salim Ćatić i predavali honorarno, pored muderisa i redovnih nastavnika.

Među konjičkim muderisima bili su: Omer ef. Humo, Ali ef. Borić, Salih ef. Gačo, Agan ef. Kojić, Mustafa ef. Salihbegović, Hasan ef. Smajlović, Rustem ef. Rustempašić, Nezir ef. Hadžiomerović, hafiz Džemal ef. Kršlaković.

Poslije smrti Hadžiomerovića, nekako 1940. godine, medresa je ostala bez muderisa i učenici se počeli rasipati. Koncem 1941. godine došao je za muderisa hafiz Džemal Kršlaković, ali uslijed ratnog stanja medresa nije radila. On je bio samo imam u Junuz-čauševoj džamiji i matičar. Za vrijeme rata u zgradu medrese se uselila milicija talijanske vojske, koja se 1942. godine pod naletom partizana raspršila, a u zgradu se uselili muhadžiri. U tom periodu je zgrada veoma oštećena. Nakon 1945. godine zgrada je nabrzinu adaptirana i pretvorena u poslovnu, a kasnije u stambenu zgradu. Godine 1958. država je nacionalizovala (oduzela) zgradu medrese od Islamske zajednice i time joj onemogućila da medresu koristi za svoje potrebe.

Mjeseca jula 1975. Odbor IZ-a ponovo se obratio SO sa zahtjevom za povrat zgrade medrese u njeno vlasništvo, no i na ovaj zahtjev nije bilo pozitivnog odgovora. Tako da je IZ u maju 1976. godine ponovila svoj zahtjev nakon kojeg je došlo do nekoliko sastanaka organa IZ-a i SO koji su urodili plodom, i u oktobru 1976. godine dobijeno je rješenje o vraćanju zgrade medrese u vlasništvo Islamskoj zajednici. Ovo je kod vjernika na našem području izazvalo veliko oduševljenje koje su potvrdili u kasnijoj opravci i nadogradnji samog objekta.

Nakon povrata zgrade odmah se moralo prići njenoj rekonstrukciji zbog lošeg stanja u kojem se nalazila. Tako su 1982. godine, predvođeni svojim imamima, dobrovoljnim akcijama i prilozima, muslimani Konjica izgradili ovaj objekt.

O radu medrese u Konjicu

U trenutku austrougarske okupacije u Ko­njicu su radile dvije medrese: Derviška (uz Tekijsku džamiju) i medresa uz Čaršijsku džamiju. Godine 1881. ukinu­ta je Derviška[5], pa je do kraja austrougarske vladavine radila samo medresa uz Čaršijsku džamiju, koja se naziva Medresa Junuz-age Prohe.[6] Školovanje u medresi trajalo je tri godine. Primani su učenici sa završenim mektebom, ali su morali polagati prijemni ispit.

Nastava u medresama počinjala je 1. oktob­ra, a završavala 15. jula sljedeće godine, bez ikakvog raspusta.

Medresa Junuz-age Prohe bila je otvorenog tipa i mogli su je pohađati svi muslimani sa za­vršenim mektebom i položenim prijemnim ispi­tom iz Bosne i Hercegovine. Uz medresi je bio osiguran smještaj za učenike (softe) koji ni­su bili iz grada Konjica ili nisu mogli osigurati privatni smještaj. Sredstva za izdržavanje medresa bila su osigurana iz zaklada pojedinaca ili iz Ze­maljskog mearifskog fonda.

Prvi podaci o broju učenika (softa) konjič­kih medresa u vrijeme austrougarske vlada­vine sadržani su u izvještaju o stanju škola na početku školske 1882/83. godine kada ih je bilo 115. To je, uglavnom, i bio kapacitet medresa, što potvrđuju i podaci o broju učeni­ka u periodu 1900-1904. godine.

Školska godina	Broj učenika
1900/01.	114
1901/02.	111
1902/03.	100
1903/04.	113

U tom periodu konjička je medresa, po bro­ju učenika, bila najveća pojedinačna medresa u Bosni i Hercegovini. To se vidi iz uporednih podataka o prosječnom broju softa u nekim ve­ćim mjestima, sa stanjem u školskoj 1900/01. godini:[7]

Grad	Broj medresa	broj učenika	prosječno po medresi
Sarajevo	5	234	47
Travnik	3	242	81
Banja Luka	3	100	33
Mostar	3	65	22
Gračanica	2	116	58
Gradačac	2	76	38
Čajniče	2	38	19
Konjic	1	114	114

Učenici konjičke medrese činili su u toj škol­skoj godini 7,2% od ukupnog broja učenika medresa u BiH (1580).

Od školske 1906/07. godine, u kojoj je medresu pohađalo 96 učenika, broj se stalno smanjivao: u 1909/10. iznosio je 74, a u 1914/15. godini samo 32.

U 1914/15. godini učenici konjičke med­rese činili su 8,1% od ukupnog broja učenika medresa u BiH (396).

Broj učenika po razredima, u dvije školske godine, bio je sljedeći:

Školska godina	1.razred	2.razred 3.razred		Svega
1900/01.	40	40	34	114
1914/15.	8	15	9	32

Prema popisu učenika (softa) konjičke medrese na kraju 1900/1901. školske godine, medresa je kako vidimo iz prethodne tabele imala 114 učenika. U pisanoj zaostavštini muderisa konjičke medrese Agana ef. Kojića nalazio se spisak ovih učenika. Podatke iz zaostavštine Agana ef. Kojića sačuvao je njegov sin Esad Kojić iz Mostara.

Njihov spisak donosimo držeći da će neki čitaoci među njima naći svoje pretke.

Red. br.	Ime i prezime	dob	Naselje
1	Rasim (Abdulah) Gašević	11	Mehmed-čauš
2	Mehmed (Smajl) Hadžihusejnović	12	Mehmed-čauš
3	Nedžib (Bajram) Arnaut	12	Hadži-Zulfikar
4	Salih (Halil) Dabranin	12	Polje
5	Derviš (Redžep) Tatarević	12	Junuz-čauš
6	Hamid (Salih) Lugić	13	Junuz-čauš
7	Ahmed (Munib) Džumhur	12	Junuz-čauš
8	Osman (Hasan) Smajić	12	Husejn-begova
9	Fehim (Muharem) Delić	12	Husejn-begova
10	Omer (Began) Agić	15	Mehmed-čauš
11.	Šakir (Hašim) Memišagić	13	Mehmed-čauš
12.	Hamid (Hašim) Memišagić	12	Mehmed-čauš
13.	Mustafa (Nuri) Proho	17	Mehmed-čauš
14	Abdulmumin (Ahmed) Ćibo	14	Spiljani
15.	Salih (Mula Salih) Šljivo	16	Džepi
16.	Salih (Abdulah) Habibija	13
17.	Ahmed (Halil) Kereš	20	Bobovica
18.	Ibrahim (Pašan) Lučkin	20	Bobovica
19.	Mehmed (Salih) Kadić	20	Rakitnica
20.	Hamid (Mustafa) Bandić	17	Rakitnica
21.	Mehmed (Salih) Bandić	17	Rakitnica
22.	Muharem (Alija) Mahić	28	Lisičići
23.	Šećo (Alija) nečitko	18	Kruščica
24.	Sulejman (Ibrahim) nečitko	18	Bjelimići
25.	Murat (Selim) Sofo	18	Foča
26.	Mustafa (Ahmed) Sarajlić	16	Mošćan
27.	Hamdija (Osman) Hadžić	14	Jusuf-beg
28.	Mehmedalija (Ahmed) Hadžić	13	Jusuf-beg
29.	Fehim (Ali) Begtašević	13	Polje
30.	Sabit (Ibrahim) Šerbić		Polje
31.	Islam (Muharem) Begtašević	13	Polje
32.	Mehmed (Lufti) Begtašević	13	Polje
33.	Hamid (Munla Derviš) Karalić	13	Zulfikar
34.	Smail (Sabit) Džumhur	13	Polje
35.	Mustafa (Mustafa) Suvarić	13	Mehmed-čauš
36.	Šakir (Šerif) Alagić	13	Mehmed-čauš
37.	Hasan (Mula Ahmed) Priko	13	Husejn-beg
38.	Mehmed (Omer) Pelić	15	Zulfikar
39.	Nazif(Agan) Mulić	13	Mostar
40.	Ramo (Ahmed) Duvnjak	17	Džepi
41.	Šukrija (Mustafa) Alagić	17	Mehmed-čauš
42.	Mustafa (Mustafa) Đuro	18	Mošćan
43.	Murat (Mustafa)	19	Mehmed-čauš
44.	Jusuf (Abdulah) Džeretić	14
45.	Mehmed (Pašan) Duvnjak	16	Džepi
46.	Arif (Salih) Čomor	22	Lukomir
47.	Alija (Salih) Sušić	17	Umoljani
48.	Alija (Abdulah) Hadžalić	21	Mehmed-čauš
49.	Selim (Ibrahim) Zelić	16	Džepi
50.	Mustafa (Halil) Kadić	15	Raštelica
51.	Salih (Ibrahim) Potur	15	Kruščica
52.	Ragib (Mustafa) Proho	15	Husejn-beg
53.	Abdulah (Ibrahim) Proho	15	Mehmed-čauš
54.	Jusuf (Ahmed) Erzumlić	16	Husejn-beg
55.	Ismet (Ibrahim) H. Husejnović	15	Mehmed-čauš
56.	Ejub (Mula Ahmed) Priko	17	Husejn-beg
57.	Šerif (Ahmed) Mušančić	16	Hadži-Zulfikar
58.	Sabit (Ismail) Hadžihusejnović	16	Mehmed-čauš
59.	Abdulah (Mustafa) Kovač	20	Mehmed-čauš
60.	Emin (Ali) Proho	17	Junuz-čauš
61.	Ahmed (Davud) Kadić	21	Junuz-čauš
62.	Mustafa Abdulah Falan	16	Rudić
63.	Muharem Husein Hakalović	14	Višnjevica
64.	Muhame Alija-aga Hadžialić	15	Mehmed-čauš
65.	Ibrahim hadži Abdulah Hadžialić	15	Mehmed-čauš
66.	Pašan Halil Pirija	16	Džepi
67.	Alija Akif-aga Kadić	16	Hadži-Zulfikar
68.	Sabit Ismail Sokolović	17	Junuz-čauš
69.	Hamza Ahmed-aga Hadžizukić	19	Polje
70.	Murat Ibrahim	17	Husein-bega
71.	Šabah Mušan Pirko	16	Višnjevica
72.	Hasan Alija Ćelmo	23	Višnjevica
73.	Mehmed Hasan Klepo	15	Višnjevica
74.	Selim Mustafa Dženetović	16	Višnjevica
75.	Sulejman Mula Derviš Karalić	14	Hadži-Zulfikar
76.	Abdulah Ibrahim Sokolović	15	Hadži-Zulfikar
77.	Mehmed Mustafa-aga Drače	16	Hadži-Zulfikar
78.	Salih Mahmud-aga Drače	17	Mehmed-čauš
79.	Ismail Salih Hondo	21	Husein-beg
80.	Abduselam hadži Zulfikar Džumhur	16	Mehmed-čauš
81.	Fevzija Sabit-aga Džumhur	17	Mehmed-čauš
82.	Asim Ibrahim Hadžihusejnović	20	Mehmed-čauš
83.	Sulejman Salih Kadić	16	Junuz-čauš
84.	Čamić Salih Ćamil-aga Proho	16	Junuz čauš
85.	Šućrija Adem-beg Repovac	16	selo Repovci
86.	Sabit Ali-aga Alagić	20	Junuz-čauš
87.	Islam Ragib-beg Agić	18	Mehmed-čauš
88.	Ragib Muharem Mulić	17	Husein-beg
89.	Ibrahim h.Vejsil-aga Džumhur	16	Mehmed-čauš
90.	Ahmed Osman ef. Hadžić	18	Husein-beg
91.	Alija Salih Aljović	19	Umoljani
92.	Lutfi Agan ef. Kojić	16	Mostar
93.	Mušan Salih Bahić ?	19	Kula?
94.	Ahmed Muharem Memić	18	Prozor
95.	Ibrahim Mustafa Mezit	21	Orahovica
96.	Derviš Nuhan Vučo	19	Ribići
97.	Hasan Mula Hasan Tahirović	19	?
98.	Adem hadži Abdulah Hadžialić	17	Mehmed-čauš
99.	Ishak Bećir Anadolac (Anadolu)	18	hadži Zulfikar
100.	Mustafa Osman Hodžić	23	Krmamari
101.	Arif Ali ef. Muftić	18	Polje
102.	Ali Ismail Čito	18	Paprasko
103.	Zulfikar Ali Padalović	21	Gostovići
104.	Hamid Mula Abdulah Džumhur	23	Hadži-Zulfikar
105.	Junuz Mustafa-beg Agić	23	Mehmed-čauš
106.	Adem Muharem-beg Agić	23	Mehmed-čauš
107.	Mehmed Džafer Hadžović	23	Hadži-Zulfikar
108.	Ahmed Alija Prevljak	24	Prevlje
109.	Abdulmumin Ahmed Hakalović	18	Višnjevica
110.	Adem Mehmed Gagula	24	Božidarevići
111.	Adem hadži Abdulah Hadžialić	24	Mehmed-čauš
112.	Halil Ibrahim Žilić	25	Tušila
113.	Ibrahim Alija Karić	24	Orahovica
114.	Osman-beg Ahmed-beg Buturović	24	Polje

Popis je izvršen na dan 21. juna 1901. godine.

Završeni učenici medresa dobijali su titule: hodža, imam ili hatib. Mogli su se zaposliti kao imami džamija ili mualimi (učitelji) u mektebima, ili drugim školama u kojima je bila obavezna islamska vjeronauka.

Od godine 1887. školovanje su mogli nastaviti u Šerijatskoj sudačkoj školi, kako bi se osposobili za kadijsku službu, ili od godine 1893. uporedo s medresom (samo nakon završena dva razreda) u Darul-mualiminu (učiteljskoj kući), kako bi se osposobili za vjeroučitelje u reformisanim mektebima (mektebi-ibtidaija).

Muderisi (profesori) u konjičkoj medresi Ju­nuz-age Prohe, u vrijeme austrougarske vladavi­ne, bili su sljedeće efendije:

–          hadži hafiz Zulfikar ef. Džumhur       (1878-1892)

–          hadži hafiz Salih ef. Gaćo                   (1893-1899)

–          Agan ef. Kojić                                    (1899-1905)

–          Mustafa ef. Salihović                          (1905-1909)

–          Mehmed ef. Tufo                                (1909-1912)

–          Mustafa ef. Jusufbegović                    (1912-1916)

–          Ahmed ef. Kasumović                        (1916-1918).

Piše: Esad Bajić